Mâm cúng tất niên là một trong những nghi thức quan trọng nhất trong dịp Tết Nguyên đán của người Việt Nam. Đây là dịp để cả gia đình quây quần bên nhau, tưởng nhớ tổ tiên và cầu chúc cho một năm mới bình an, may mắn và thịnh vượng. Bài viết dưới đây từ bongdaphui.vn sẽ hướng dẫn chi tiết cách bày trí, chuẩn bị các mâm lễ vật, nghĩa thức, văn khấn cũng như một số lưu ý khi cúng tất niên để đem lại nhiều thành công và tài lộc cho gia đình.
Mâm cúng tất niên là gì?
Mâm cúng tất niên, còn gọi là lễ cúng giao thừa hay lễ cúng táo quân, là nghi lễ thường được tổ chức vào chiều ngày 30 Tết Nguyên Đán nhằm tạ ơn tổ tiên và trời đất đã phù hộ gia đình được một năm bình an, đồng thời cầu chúc cho năm mới sắp tới mọi sự tốt lành, hanh thông.
Thông thường, mâm cúng tất niên bao gồm các món ăn truyền thống như: bánh chưng, giò, nem, canh măng, dưa hành, củ kiệu… để dâng lên bàn thờ Phật, thờ cúng tổ tiên hay thần linh như táo quân. Đây được xem là bữa ăn quan trọng và trang trọng bậc nhất để bày tỏ lòng biết ơn, tri ân của con cháu đối với ông bà cha mẹ.
Với ý nghĩa vô cùng quan trọng đó, việc chuẩn bị, sắp xếp và thực hiện lễ cúng tất niên cần được làm một cách nghiêm túc, cẩn trọng để cầu mong những điều an lành, tốt đẹp nhất sẽ đến với gia đình trong năm mới.
Ý nghĩa của mâm cúng tất niên
Mâm cúng tất niên mang nhiều ý nghĩa quan trọng:
Tạ ơn tổ tiên và các vị thần thánh
Đây là dịp để con cháu bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với tổ tiên và các bậc sinh thành công dưỡng đã khuất cũng như cảm ơn các vị thần linh đã phù hộ cho cả gia đình được một năm yên ấm, bình an và nhiều sức khỏe.
Cầu chúc bình an, may mắn cho năm mới
Thông qua mâm cúng trang trọng, con cháu thành tâm cầu nguyện, khấn vái cho một năm mới đầy đủ và sung túc về vật chất lẫn tinh thần. Mọi người trong nhà được bình an, mạnh khỏe, công việc làm ăn hanh thông thuận lợi.
Đoàn tụ gia đình
Lễ cúng tất niên còn có ý nghĩa sum vầy đoàn tụ các thành viên trong gia đình để cùng nhau thể hiện lòng hiếu thảo và biết ơn tiền nhân, tổ tiên. Đây cũng chính là tinh thần cốt lõi của ngày Tết – đoàn viên sum họp.
Giờ đẹp cúng tất niên năm Giáp Thìn
Theo truyền thống, giờ cúng tất niên tốt nhất là vào giờ Ngọ (từ 11h đến 13h) hoặc giờ Dậu (từ 17h đến 19h). Trong đó:
- Giờ Ngọ là thời điểm được cho là tốt đẹp nhất để thực hiện lễ cúng giao thừa.
- Giờ Dậu cũng đem lại nhiều may mắn cho gia chủ khi thực hiện nghi thức cúng tạ.
Tuy nhiên, căn cứ tình hình cụ thể của gia đình, các thành viên có thể cúng sớm hoặc muộn hơn một chút so với 2 khung giờ trên.
Ngoài ra, theo tục lệ dân gian, mọi người thường chú ý chọn giờ tốt để thực hiện mâm cúng đầu năm nhằm cầu mong sự may mắn, thành công trong suốt 12 tháng. Do đó, người ta tin rằng nếu cúng đúng giờ sẽ mang lại nhiều tài lộc, bình an cho gia đình.
Những bước cần chuẩn bị cho mâm cúng tất niên
Để lễ cúng tất niên được chu đáo và trọn vẹn, gia chủ cần chú ý các bước sau:
Các lễ vật không thể thiếu trong mâm cúng tất niên
Các lễ vật thường không thể thiếu gồm:
- Hương, nến
- Bánh chưng, bánh tét
- Giò, nem, thịt quay
- Các loại trái cây có màu sắc tươi tắn như: bưởi, xoài, chôm chôm…
- Mâm ngũ quả có đủ: gồm mãng cầu, sung, bưởi, quýt vàng, quýt đỏ
- Rượu, trà
- Tiền vàng mã nếu gia đình có điều kiện.
Những món ăn này tượng trưng cho một năm qua được no đủ và tốt lành. Đồng thời, cúng các món trên cũng thể hiện ước nguyện và tin tưởng vào một năm mới thắng lợi, hạnh phúc trong sáng.
Thực đơn mâm cúng tất niên truyền thống
Một số món ăn không thể thiếu trong mâm cúng tất niên:
- Thịt heo quay
- Gà luộc
- Giò chả
- Chả giò, nem rán
- Canh măng hầm xương
- Cá kho
- Dưa hành
- Đậu phộng rang và các loại hạt
- Củ kiệu kho
Ngoài các món chính nêu trên, người dân 3 miền còn có những cách chế biến riêng cho thực đơn cúng giao thừa.
Chẳng hạn Bắc bộ thích canh cá thu, tôm kho tàu; Trung bộ ưa thể thịt ba rọi kho tộ… Tuy nhiên, dầu ở đâu thì những đặc sản mang đậm bản sắc vùng miền như: gà đồi Yến Châu, lợn mán Đông Cứu, cá basa Cần Thơ… cũng đều có mặt trong mâm cỗ.
Những món ăn trong mâm cúng tượng trưng cho sự đầy đủ, hài lòng và biết ơn những gì đã có trong năm cũ. Bên cạnh đó, mỗi người còn được phần cơm canh thịt để cùng cầu chúc cho 1 năm mới vui vẻ, nhiều sức khỏe và bình an.
Cách sắp xếp mâm cúng tất niên đúng cách
Để mâm cỗ thêm phần trang nghiêm, gia chủ cần bày biện cẩn thận theo thứ tự như sau:
- Phía trước là lễ vật chính: Hương án, đèn nến, bài vị…
- Ở vị trí trung tâm là mâm ngũ quả, bao gồm có: gấc, cau, sung, bưởi và quýt.
- Hai bên sẽ bày trí bánh chưng, bánh tét hoặc bánh dày.
- Phía sau đặt canh mắm, dưa muối, hành lá…
- Phần thức ăn gồm: thịt kho, cá kho, nem nướng được đặt lần lượt từ phải qua trái hoặc ngược lại. Bàn thờ thắp đèn, xông hương trang trọng.
- Cuối cùng là trái cây cúng quả như: Xoài, cóc, na, mãng cầu… được bày biện cân đối, ngăn nắp.
Với cách bài trí khoa học và gọn gàng như vậy, lễ vật sẽ thể hiện được tối đa vẻ đẹp, ý nghĩa mang lại sự tôn kính và tâm thành khấn vái của mọi người.
Các mâm cỗ cúng tất niên phổ biến của cả 3 miền Bắc, Trung, Nam
Sắp xếp mâm cỗ tất niên có sự khác nhau giữa các vùng miền.
Miền Bắc
Người dân miền Bắc thường không bày quá cầu kì. Các món ăn đặc trưng như: bánh chưng, giò chả, canh măng, nem nướng, dưa hành… luôn chiếm vị trí quan trọng trong mâm cỗ cúng Giao thừa hoặc Tất niên.
Bên cạnh đó, các món như gà đồi Yến Châu, cá basa… cũng được chế biến nhiều công phu để tôn lên vị ngon và hương vị đậm đà của người Bắc bộ.
Miền Trung
So với các vùng miền khác, mâm cỗ cúng tất niên của người Trung bộ thường ít món. Tuy nhiên, những đặc sản như: b ánh ít lá, cơm lam, bún bò Huế, bánh bèo, bánh ú tro… lại không thể thiếu.
Ngoài ra, các loại giò, nem chế biến từ thịt heo rừng, nộm rau rừng cũng là điểm nhấn độc đáo của vùng đất này. Tất cả tạo nên một thực đơn đậm chất miền Trung.
Miền Nam
Mâm cỗ Nam bộ được đánh giá là phong phú và đa dạng nhất, thể hiện sự sung túc của vùng đất phương Nam.
Không chỉ dùng bánh tét mà người Nam còn chuộng bánh ú, bánh tráng nướng, bánh phồng tôm để cúng. Ngoài ra đặc sản cá lóc kho, tôm kho, canh chua cá bông lau… cũng không thể thiếu trên mâm cao.
Bên cạnh đó, người Nam còn chú trọng trang trí bàn thờ cúng giao thừa vô cùng bắt mắt với đèn lồng, cây đào, hoa tươi… tạo nên một không gian rực rỡ sắc màu của mùa xuân miền Nam.
Lưu ý khi cúng mâm tất niên để mang lại may mắn cho gia đình
Những năm gần đây, một số gia đình có xu hương kết hợp giữa lễ cúng ông Công ông Táo và lễ cúng tất niên trong cùng 1 ngày để giảm bớt lượng công việc. Khi làm lễ cần lưu ý phân chia rõ 2 mâm cúng cho tất niên, mâm cúng ông Công ông Táo rõ rà vì lễ vật là khác nhau.
Văn khấn khi cúng tất niên
- Văn khấn cần ngắn gọn, xúc tích và thể hiện được tấm lòng thành kính của người cúng lễ.
- Nội dung bao gồm lời cảm tạ trời đất đã ban nhiều điều tốt đẹp đến gia đình trong năm qua, đồng thời cầu chúc cho năm sau được bình an, mọi người trong nhà luôn vui vẻ, hạnh phúc.
- Thánh hiến, tán tụng công đức tổ tiên đã khuất và cầu nguyện cho hương linh luôn yên nghỉ nơi chín suối.
Ai là người đọc bài văn khấn
Người đọc văn khấn thường là người đàn ông đứng đầu trong gia đình như cụ tổ, ông bà hoặc bố mẹ.
Nếu như không có người lớn tuổi thì con trai cả sẽ thay thế đảm nhận thực hiện phần nghi thức quan trọng này. Điều này nhằm thể hiện sự tôn trọng và uy tín của người có vai vò trụ cột trong gia đình.
Nên cúng trong nhà hay ngoài trời?
Theo phong tục cổ truyền, mâm cúng giao thừa thường được thực hiện trong nhà, trước bàn thờ tổ tiên hoặc trước sân nhà nếu gia đình có miếu thờ riêng.
Điều này vì mục đích tạo sự an tĩnh, trang nghiêm cũng như tránh các yếu tố thời tiết có thể ảnh hưởng xấu đến việc cúng lễ.
Tuy nhiên, nếu gia chủ muốn cúng ngoài trời thì cũng được miễn là đảm bảo yếu tố khô ráo, sạch sẽ và thoáng mát. Đặc biệt hướng của bàn thờ cần quay về Nam để hướng về ấm áp và nắng ấm của mặt trời.
Nhìn chung, dù cúng trong hay ngoài nhà thì quan trọng nhất vẫn là thành tâm và sự tôn kính để lời cầu nguyện được lắng nghe và đáp ứng.
Lời kết
Như vậy, mâm cúng tất niên chính là nét văn hóa truyền thống quý giá mà ông cha ta đã lưu giữ đến tận hôm nay. Thông qua đó, mọi người cùng nhau ôn lại một năm qua với đầy đủ cung bậc cảm xúc, đồng thời cầu chúc cho 365 ngày tiếp theo được viên mãn đủ đầy.
Hy vọng với những chia sẻ trên đây, bạn đọc có thể chuẩn bị cho mình một lễ cúng tất niên trọn vẹn và ý nghĩa nhất để đón chào năm mới bình an, may mắn và thành công rực rỡ.
>>Xem thêm:
